ฟรีดอมเฮาส์ องค์กรทางวิชาการอิสระในสหรัฐอเมริกา เผยแพร่ผลการสำรวจและจัดทำอันดับเสรีภาพประจำปี 2025 หรือ Freedom in the World 2025 โดยระบุว่า เสรีภาพทั่วโลกลดลงเป็นปีที่ 19 ติดต่อกันในปี 2024 ประเทศกว่า 60 ประเทศ ประสบกับความเสื่อมถอยในสิทธิทางการเมืองและเสรีภาพพลเมือง และมีเพียง 34 ประเทศเท่านั้น ที่ได้รับการพัฒนาปรับปรุง เอลซัลวาดอร์ เฮติ คูเวต และตูนิเซีย เป็นประเทศที่มีคะแนนลดลงมากที่สุดในปีนี้ ขณะที่บังกลาเทศ ภูฏาน ศรีลังกา และซีเรียมีคะแนนเพิ่มขึ้นมากที่สุด ในช่วงปีที่มีการเลือกตั้งที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน การแข่งขันจำนวนมาก ถูกขัดขวางด้วยความรุนแรงและความพยายามของเผด็จการ ที่จะจำกัดทางเลือกของผู้มีสิทธิเลือกตั้ง ในประเทศและดินแดนต่างๆ กว่า 40% ที่จัดการเลือกตั้งทั่วไปในปี 2024 ผู้สมัครถูกเล็งเป้า ด้วยการพยายามลอบสังหาร หรือทำร้ายร่างกาย สถานที่ลงคะแนนเสียงถูงโจมตี หรือประท้วงหลังการเลือกตั้งถูกปราบปรามด้วยกำลังที่ไม่ได้สัดส่วน การเลือกตั้งในประเทศเผด็จการถูกจัดฉากเพื่อป้องกันไม่ให้ผู้สมัครฝ่ายค้านที่แท้จริงเข้าร่วม อย่างไรก็ตาม แม้ว่าเสรีภาพโดยรวมทั่วโลกจะลดลง แต่ก็มีแสงสว่างในหลายพื้นที่ อันเป็นผลจากการเลือกตั้งที่มีการแข่งขัน หรือหลังจากการล่มสลายของระบอบเผด็จการที่ปกครองมายาวนาน รัฐบาลชุดใหม่จะต้องเผชิญกับภารกิจอันยากลำบากในการสร้างและเสริมสร้างสถาบันประชาธิปไตย ขณะเดียวกันก็ต้องปกป้องสิทธิส่วนบุคคลด้วย
ทั้งนี้ ความสมัครสมานของระบอบประชาธิปไตย จะเป็นสิ่งสำคัญในปีหน้า เสรีภาพทั่วโลกจะเผชิญกับความท้าทายที่สำคัญในปี 2025 รวมถึงภัยคุกคามด้านความปลอดภัยจากความขัดแย้งด้วยอาวุธหลายครั้ง การปราบปรามที่รุนแรงขึ้นในระบอบเผด็จการทั้งที่หยั่งรากลึกและที่เพิ่งเกิดขึ้นใหม่ และผู้นำที่ได้รับการเลือกตั้งตามระบอบประชาธิปไตยซึ่งพยายามบรรลุเป้าหมายของตนโดยเพิกเฉยต่อการตรวจสอบอำนาจของสถาบัน จากการสำรวจเสรีภาพพลเมืองพบว่า เสรีภาพในการแสดงออกลดลงมากที่สุดในช่วง 19 ปีที่ผ่านมา จำนวนประเทศและเขตพื้นที่ ดัชนีเสรีภาพสื่ออยู่ที่ 0 จาก 4 หมายความว่าแทบไม่มีพื้นที่ให้สื่ออิสระทำงานได้เลย โดยเพิ่มขึ้นเกือบสามเท่าระหว่างปี 2005 ถึง 2024 โดยเพิ่มขึ้นจาก 13 เป็น 34 เมื่อปีที่แล้ว มีการบันทึกการโจมตีสื่อในรูปแบบของการเซ็นเซอร์ การจับกุมและจำคุกนักข่าว การคุกคามทางร่างกายและทางกฎหมาย หรือความรุนแรงในกว่า 120 ประเทศและเขตพื้นที่
สำหรับประเทศไทยนั้น การจัดอันดับในปีนี้ ไทยถูกลดอันดับ จาก “เสรีบางส่วน” มาเป็น “ไม่เป็นเสรี” โดยมีคะแนนลดลง 2 คะแนน จาก 36 เป็น 34 ในปีนี้ แบ่งเป็น คะแนน สิทธิทางการเมือง 11 จาก 40 และ เสรีภาพพลเมือง 23 จาก 60 คะแนน สำหรับประเทศที่ถูกจัดอยู่ในกลุ่มไม่เสรีนั้น อาทิ รัสเซีย จีน อิหร่าน ซูดาน เวียดนาม กัมพูชา ลาว เมียนมา ซีเรีย ตุรกี อัฟกานิสถาน เกาหลีเหนือ
สถานะของประเทศไทย ลดลงจาก เสรีบางส่วน มาเป็น ไม่เป็นเสรี เนื่องจากพรรคฝ่ายค้านหลัก ได้ถูกยุบโดยศาลรัฐธรรมนูญ และทางการส่งตัวนักเคลื่อนไหว ผู้ลี้ภัย และผู้ที่ขอลี้ภัย กลับไปประเทศที่พวกเขาเผชิญกับการปฏิบัติที่เลวร้าย หลังจากการอยู่ภายใต้รัฐบาลทหาร 5 ปี ประเทศไทยเปลี่ยนไปสู่รัฐบาลที่ได้รับการเลือกตั้งบางส่วน และอยู่ภายใต้การควบคุมของกองทัพ ในปี 2562 การประท้วงเรียกร้องให้มีการปฏิรูปประชาธิปไตยเพิ่มขึ้นในปี 2563 และ 2564 ทำให้ทางการต้องใช้วิธีต่างๆ ในการปราบปราม รวมถึงการจับกุม ข่มขู่ คุกคาม แม้ว่าการเลือกตั้งในปี 2566 จะค่อนข้างเปิดกว้าง และแข่งขันสูง แต่พรรคฝ่ายค้านที่เป็นผู้นำอย่าง “ก้าวไกล” กลับถูกส.ว.ที่กองทัพแต่งตั้งขัดขวางไม่ให้จัดตั้งรัฐบาล และศาลรัฐธรรมนูญ ก็สั่งยุบพรรคฝ่ายค้าน
พรรคเพื่อไทย ที่เคยเป็นพรรคฝ่ายค้านใหญ่อันดับ 2 ได้ร่วมรัฐบาลกับพรรคการเมืองหลายฝ่ายที่สนับสนุนทหาร แต่ต่อมานายกฯ คนแรกของพรรคก็ถูกศาลเดียวกันนั้นปลดจากตำแหน่ง ด้วยกล่าวหาว่าละเมิดจริยธรรม ซึ่งแสดงให้เห็นว่าสถาบันที่ไม่ได้มาจากการเลือกตั้ง ยังมีอิทธิพลอยู่ เสรีภาพของสื่อก็ถูกจำกัด กระบวนการยุติธรรมไม่ได้รับการรับประกัน และอาชญากรรมที่กระทำต่อนักเคลื่อนไหวก็ได้รับการยกเว้นโทษ โดย ฟรีดอมเฮาส์ ได้ระบุสิ่งสำคัญที่เกิดขึ้นในปี 2024 ของไทย อาทิ อดีตนายกฯ ทักษิณ ชินวัตร ได้รับการปล่อยตัวชั่วคราว หลังจากรับโทษในโรงพยาบาลตำรวจเป็นเวลา 6 เดือน เดือนกรกฎาคม วุฒิสภาชุดใหม่ 200 คน ได้รับการคัดเลือกจากกระบวนการที่ซับซ้อน ไม่มีการลงคะแนนเสียงของประชาชน แทนที่ ส.ว.จากกองทัพชุดก่อน มีรายงานว่า ผู้สมัคร 150 คน เชื่อมโยงกับพรรคการเมืองหนึ่ง ที่เป็นพรรคอนุรักษนิยม
ต้นเดือนสิงหาคม ศาลรัฐธรรมนูญสั่งยุบพรรคก้าวไกล เนื่องจากการแก้ไขกฎหมาย ม.112 กรรมการบริหารพรรคถูกแบน 10 ปี และทางการยังคงใช้กฎหมายนี้ดำเนินคดีกับนักเคลื่อนไหว ประชาชนทั่วไป โดยตัดสินจำคุกเป็นเวลาหลายปีในคดีสำคัญหลายคดี สิงหาคม ศาลรัฐธรรมนูญ มีคำสั่งให้ เศรษฐา ทวีสิน พ้นจากตำแหน่งนายกฯ เนื่องจากแต่งตั้งข้าราชการในคณะรัฐมนตรี ที่ถูกจำคุกในข้อหาพยายามติดสินบนผู้พิพากษา ไทยจึงได้นายกฯใหม่ คือ แพทองธาร ชินวัตร ลูกสาววัย 37 ปี ของนายทักษิณ ชินวัตร เดือนกันยายน ประเทศไทย ได้ประกาศใช้กฎหมายสมรสเท่าเทียม ในการแต่งงานกันของคู่สมรสเพศเดียวกัน เปิดทางให้มีการแต่งงานครั้งแรกในเดือนมกราคม 2568 ทั้งนี้ ในส่วนของการจัดอันดับด้านกระบวนการเลือกตั้ง พบว่าคะแนน “กฎหมายและกรอบการเลือกตั้งมีความยุติธรรม และมีการบังคับใช้โดยหน่วยงานจัดการการเลือกตั้งที่เกี่ยวข้องอย่างยุติธรรมหรือไม่” นั้น ไทยได้ 0 จาก 4 คะแนน เนื่องจากรัฐธรรมนูญ 2560 ที่ร่างโดยกองทัพ ถูกออกแบบมาเพื่อทำให้พรรคการเมืองและคนที่ได้รับเลือกนั้นอ่อนแอลง และเสริมสร้างสถาบันที่ไม่ได้รับการเลือกตั้งด้วยแนวทางอนุรักษนิยม ทั้งวุฒิสภาชุดใหม่และชุดเก่า ที่ไม่ได้มาจากเสียงของประชาชน ทั้งกระบวนการคัดเลือกในปี 2567 นั้น ขาดความโปร่งใสขั้นพื้นฐาน นายกฯได้รับเลือกโดยคะแนนเสียงร่วมกันของ 2 สภา ทำให้วุฒิสภามีบทบาทเข้มแข็งในกระบวนการนี้ การเลือกตั้งในปี พ.ศ.2566 อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) ซึ่งสมาชิกชุดปัจจุบันได้รับการแต่งตั้งโดยระบอบ คสช. ในปี พ.ศ.2561 ต่อมาคณะกรรมการมีบทบาทสำคัญในการร้องเรียน และคำตัดสินหลายกรณี นำไปสู่การยุบพรรค
